Vraag jij je ook wel eens af: Hoe communiceren mijn vissen eigenlijk met elkaar? Zoals veel dieren, hebben ook vissen verschillende manieren om een boodschap aan elkaar over te brengen. Houding, kleur en beweging zijn hier duidelijke voorbeelden van, maar vissen gebruiken ook subtielere signalen om met elkaar te communiceren. Net als mensen hebben vissen zintuigen als zicht, tast, reuk en smaak. Vissen delen nog een zintuig met ons: gehoor. Over dit zintuig gaat deze blog.
Knorretjes en brommetjes
Gehoor heeft als communicatiemiddel vooral nut wanneer je zelf ook herkenbare geluiden kan produceren. Wat blijkt, vissen hebben een heel scala aan geluiden die ze kunnen maken. Van simpele klikjes tot een gevarieerd systeem van knorretjes en brommetjes. Vissen hebben geen stembanden maar produceren geluid door hun vinnen te bewegen, met hun tanden te raspen, lippen te klapperen of hun zwemblaas te laten trillen. Ze maken deze geluiden om elkaar te waarschuwen voor gevaar, het bij elkaar houden van de school of het vinden van een partner . Zo produceren van diverse soorten mannetjes geluid om vrouwtjes aan te trekken om mee te paren.
Horen zonder oren?
Omdat vissen tijdens de jacht en bij gevaar snel weg moeten kunnen zwemmen, zijn ze gestroomlijnd en hebben ze geen uitstekende oren zoals wij. Toch blijkt de manier waarop ze horen, namelijk via trillingen, veel op die van ons. In een holte in hun hoofd liggen gehoorsteentjes op trilhaartjes. Geluid veroorzaakt trillingen, deze worden via gehoorsteentjes aan de trilhaartjes doorgegeven. De hersenen vertalen deze trillingen in geluid. Bij sommige vissen, zoals meervallen, staan de gehoorsteentjes en trilhaartjes in verbinding met de zwemblaas. Deze werkt als een soort versterker, hierdoor kunnen ze meer geluid opvangen dan andere vissoorten.
Over de zijkant loopt bij veel soorten een stippellijn, dit is de zijlijn of het zijlijnorgaan. Ook deze kleine gaatjes spelen een belangrijke rol in hoe vissen horen. Via deze gaatjes, die in contact staan met een gevoelige zenuw, kan de vis trillingen uit het water opvangen. Vissen kunnen dus op twee en soms zelfs drie manieren ‘horen’, je zou bijna kunnen zeggen dat ze één groot oor vormen.
Ruis en de gevolgen
Om te kunnen communiceren zijn een zender en een ontvanger nodig. Maar wat als deze communicatie wordt verstoord? Dan is er sprake van ruis. In de zee kan dit een boorplatform, een boot of schip zijn. Het geluid van een scheepsmotor of sonar zal snel de communicatie tussen vissen overstemmen. Onder water wordt geluid namelijk vijf keer zo snel en ver verspreid als boven water. Hierdoor horen vissen de geluidjes die ze nodig hebben om met elkaar te “praten” niet of nauwelijks meer. Dit heeft een sterke invloed op de onderlinge communicatie, het stressniveau , het vinden van voedsel, de weerstand, groei, voortplanting en de verspreiding en migratie van vissen. Onderzoek heeft zelfs aangetoond dat harde geluiden beschadiging van de gehoororganen, nieren, lever en zwemblaas en soms zelfs de dood tot gevolg kunnen hebben.
Geluid in en om het aquarium
Nu we weten wat het gevolg van geluid, of trillingen op het welzijn van een vis zijn, kunnen we hier een goede les uit trekken voor ons aquarium. Het verminderen van lawaai in en om het aquarium is erg nuttig en zal uiteindelijk meer natuurlijk gedrag en minder stress veroorzaken.
In een aquarium kan lawaai worden veroorzaakt door een drukke omgeving, het tikken op de ruiten, een dichtslaande deur, of lichtkap, filters, pompen of andere apparatuur. Controleer tijdens het onderhoud dus regelmatig of je apparatuur nog naar behoren werkt. Tegenwoordig zijn er veel energiezuinige filters, stromingspompen en eiwitafschuimers die aanzienlijk minder geluid produceren dan hun voorgangers.
De vissen aan het woord
Er is ook een leuke kant aan dit verhaaltje, de geluiden die vissen produceren zijn soms zelfs voor ons hoorbaar! Zoetwatervissen zoals de knorgoerami en de knorrende doornmeerval maken geluid dat je zelfs buiten het aquarium kan horen. Sommige geluiden zijn heel zachtjes waardoor je goed moet luisteren, anderen zijn juist goed hoorbaar zoals het ‘geklik’ van Botia-soorten.
In zeewater blijken anemoonvissen onder water erg rumoerig te zijn. Groepen als Grombaarzen (Haemulidae), Ombervissen (Scianidae) en Soldatenvissen (Holocentridae) staan er bekend om voor ons hoorbare geluiden te maken. Iets wat ik zelf regelmatig meemaak met mijn eigen soldaatvissen. Zij zijn de aanleiding geweest voor deze eerste blog en zoals ik nu naar mijn aquarium zit te kijken, zullen er nog zeker meerdere blogs volgen.
